Autorzy: Bartosz Basiński, Aleksandra Domachowska
Już 9 czerwca czekają nas wybory w27 państwach członkowskich Unii Europejskiej. Jaka jest ich stawka, potencjalne sojusze wprzyszłej kadencji ikandydaci nastanowisko przewodniczącego Komisji Europejskiej?
Czym jest Parlament Europejski?
Parlament Europejski zsiedzibą wStrasburgu toorgan ustawodawczy Unii Europejskiej, posiadający szeroki zakres uprawnień przyznany przeztraktaty europejskie. Jest onistotnym forum dyskusji politycznej iwydawania decyzji naszczeblu UE[1]. Wskład Parlamentu wchodzi maksymalnie 750 posłów wybieranych wbezpośrednich wyborach przeprowadzonych co5 lat wkażdym państwie członkowskim UE. Polacy 9 czerwca wybiorą 53 europosłów znaszego kraju, którychobowiązkiem będzie m.in.reprezentowanie interesów obywateli, atakże praca nadrezolucjami izgłaszanie poprawek doustaw[2].
Organ ten sprawuje trzy podstawowe funkcje, tj.ustawodawczą, nadzorczą ibudżetową. Pierwsza znich polega naprzyjmowaniu wraz zRadą Unii Europejskiej przepisów prawa europejskiego, opierając się napropozycjach legislacyjnych Komisji Europejskiej[3]. Funkcja kontrolna natomiast wiąże się znadzorem demokratycznym nadpozostałymi instytucjami europejskimi. Itaknp.Rada Europejska pokażdym szczycie maobowiązek przedstawienia Parlamentowi wyników ówszczytów, aRada EUzobowiązana jest dwa razy doroku przekazać PEsprawozdania znowo ustalonych strategii politycznych. Powyborach, uwzględniając ich wyniki, państwa członkowskie proponują również kandydata nastanowisko przewodniczącego Komisji Europejskiej, któregoParlament musi zatwierdzić większością głosów[4]. Dodatkowo można wymienić rozpatrywanie petycji obywateli Unii ipowoływanie komisji śledczych, atakże nadzorowanie wyborów. Innym równie istotnym zadaniem PEjest ustanawianie budżetu UE.
Dotejpory wPEistniało 7 grup politycznych, wktórycheuroposłowie zrzeszają się napodstawie swoich przekonań. Dostworzenia frakcji potrzeba conajmniej 23 posłów zconajmniej jednej czwartej państw członkowskich. Obecnie tegrupy to: Europejska Partia Ludowa (chrześcijańska demokracja, proeuropeizm), Postępowy Sojusz Socjalistów iDemokratów, Renew Europe (liberalizm, centryzm), Zieloni/Wolne Przymierze Europejskie (zielona polityka, regionalizm), Tożsamość iDemokracja (nacjonalizm, eurosceptycyzm), Europejscy Konserwatyści iReformatorzy (konserwatyzm, antyfederalizm) orazLewica (socjalizm, marksizm).
Dopuszcza się sytuację, wktórejposeł nienależy dożadnej grupy politycznej (tzw. posłowie niezrzeszeni). Partie cieszą się pewnymi przywilejami, tj.ustalają porządek obrad Parlamentu, czyprzysługuje imwięcej czasu naprzemówienia iwiększe fundusze. Wtejkończącej się kadencji najwięcej mandatów posiadają EPL (176), Socjaldemokraci (144) orazRenew Europe (103)[5].
Problemy Unii Europejskiej
Nadchodzące wybory doParlamentu Europejskiego mogą spowodować zmianę wukładzie sił politycznych. Wwielu krajach Europy zauważalny jest bowiem sondażowy wzrost poparcia dla partii oprofilach prawicowych. Według prognoz sporządzonych przezEuropean Council onForeign Relations, eurosceptyczna prawica może wygrać nawet wdziewięciu krajach członkowskich awkolejnych dziewięciu osiągnąć drugie lub trzecie miejsce[6].
Wybory europejskie zpewnością odbędą się wokresie trudnym dla Unii Europejskiej. Jej instytucje przechodzą kryzys spowodowany przyczynami wewnętrznymi izewnętrznymi. Jednym znajgłośniejszych problemów ostatniej kadencji PEjest kontrowersja związana zwprowadzeniem “Europejskiego Zielonego Ładu”. Inicjatywa taspotkała się zsilnym oporem społecznym czego jednym zbardziej wyrazistych przykładów były protesty rolników zpoczątku tego roku[7]. Kolejnym problemem, dotykającym Unię Europejską jest kryzys migracyjny. Kontrowersją, któramoże być skutecznie wykorzystana przezprawicę wnadchodzących wyborach jest przyjęty przezRadę Unii Europejskiej 14 maja pakt omigracji iazylu[8].
Wpływ naostateczny wynik wyborów może mieć również kwestia pomocy Ukrainie. Część europosłów grupy Tożsamość iDemokracja jest bowiem doniej sceptycznie nastawiona. Pomimo tego, żeraczej niejest zagrożona kwestii dostaw uzbrojenia, zmiany wskładzie PEmogą negatywnie wpłynąć naproces integracji Ukrainy. Większa reprezentacja partii prawicowych weuroparlamencie mogłaby zahamować proces reform instytucjonalnych UE które zdaniem autorów raportu sporządzonego przezECFR sąniezbędne dla dalszego procesu jej rozszerzania.
Możliwe scenariusze
Wnowej kadencji koalicja może się zmienić. Może tobyć spowodowane utratą liczby mandatów przezEuropejską Partię Ludową orazSocjalistów iDemokratów. Będzie tomiało również wpływ naproces wyboru Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Główna kandydatka natostanowisko – wystawiona przezEPL Ursula von der Leyen może mieć problem zodniesieniem sukcesu wwyborach.
Jeżeli jednak partie prawicowe mają mieć wpływ nakształtowanie polityki unijnej, muszą znaleźć się wkoalicji rządzącej europarlamentem. Istnieje obecnie kilka możliwych scenariuszy, według którychzostanie ona ułożona. Przede wszystkim wprzypadku nieosiągnięcia wymaganej większości przezEuropejską Partię Ludową iSocjalistów, możliwe jest dołączenie dokoalicji liberałów zRenew Europe.
Takie rozwiązanie utrzymałoby obecną sytuację wPEwktórej“Wielka Koalicja” tradycyjnie składająca się zEPL iS&D, zawiera również członków RE. Taki sojusz jest konieczny douzyskania wymaganej większości, którą koalicja socjalistów ichadeków utraciła powyborach w2019 roku[9]. Wprzypadku nieutrzymania obecnie funkcjonującego układu sił najbardziej prawdopodobnym rozwiązaniem wydaje się dołączenie dorządzącej koalicji Zielonych. Taki scenariusz zwiększałby szanse Ursuli von der Leyen nareelekcję. Istnieje jednak ryzyko, żetaka większość byłaby niestabilna zewzględu nastosunek partii centroprawicowych doEuropejskiego Zielonego Ładu. Szansą dla prawicy nawspółtworzenie nowej koalicji byłby sojusz Europejskiej Partii Ludowej, ECR-u orazgrupy Tożsamość iDemokracja. Jest jednak mało prawdopodobne, żewszystkie tepartie uzyskają liczbę 361 eurodeputowanych potrzebnych dostanowienia większości[10].
Scenariusz, wktórymdokoalicji zSocjalistami iEPL przyjęta byłaby również prawica zEKR jest mało prawdopodobny zewzględu nainny stosunek dozagadnień takich jak rządy prawa czyimigracja[11]. Zmiany wukładzie sił parlamentarnych będą miały bezpośredni wpływ nacharakter polityki unijnej. Jak zauważają analitycy zECFR ugrupowania należące doIDorazEKR wraz zniektórymi bardziej narodowymi partiami należącymi doEPL mogą bardziej wspierać swobodę państw członkowskich wzakresie polityki fiskalnej czyregulacyjnej. Zkolei mniejsza liczba europosłów wywodzących się zpartii lewicowych może przełożyć się nabrak większości wsprawach obyczajowych bądź kwestiach środowiskowych.
Grupa IDzostała jednak mocno osłabiona nakilka tygodni przedwyborami naskutek wyrzucenia zniej Alternatywy dla Niemiec (AfD). Powodem usunięcia niemieckiej prawicy sąostatnie skandale które dotknęły tępartię. Dwóch wiodących kandydatów tego ugrupowania zostało bowiem oskarżonych obranie pieniędzy odRosji. Wobec jednego znich toczy się również śledztwo wsprawie powiązań zChinami[12]. Cały czas pozostaje również otwarta kwestia porozumienia między Giorgią Meloni iMarine Le Pen, któregorezultatem miałoby być utworzenie nowej prawicowej grupy wPE. Takie ugrupowanie byłoby drugą siłą weuroparlamencie. Le Pen wyszła ztaką propozycją kilka dni powykluczeniu zIDniemieckiej AfD. Liderka Zjednoczenia Narodowego uważa, żejest todobry moment nazjednoczenie się zewzględu narosnące poparcie sondażowe dla europejskich partii prawicowych. Stojąca naczele “Braci Włochów” Giorgia Meloni otrzymała również propozycję połączenia się zEPP zestrony Ursuli von der Leyen. Włoska polityk zadeklarowała, żejest gotowa nawspółpracę zkażdym prawicowym ugrupowaniem[13].
Potencjalnie kandydaci naprzewodniczącego Komisji Europejskiej
Wpoprzedniej kadencji Parlament natostanowisko wybrał Ursulę von der Leyen. Zajej kandydaturą opowiedziało się 383 europosłów, przeciwko 327, natomiast 22 wstrzymało się odgłosu.[14] Czywprzyszłych wyborach zachowa fotel przewodniczącej? Von der Leyen nadal pozostaje faworytką, leczniezapominajmy, żejej wybór przy poprzedniej kadencji był wielkim zaskoczeniem (niebyła tzw. spitzenkandidat[15]), dlatego wtym roku niemożna wykluczyć niespodzianki wpostaci przejęcia jej funkcji przezjednego znowych graczy. Portal Politico wytypował kilku potencjalnych kontrkandydatów, naczele zprezydentem Rumunii – Klausem Iohannisem orazpremierem Chorwacji, Andrejem Plenkowićem. Iohannis, którypozakończeniu drugiej kadencji nastanowisku prezydenta szuka dla siebie posady wmiędzynarodowych strukturach, jest ulubieńcem europejskich przywódców zaswoją prozachodnią iproeuropejską postawę poataku Rosji naUkrainę, atakże zachowanie zasady jednolitego rynku UE inienarzucanie sankcji naukraińskie zboże. Oprócz tego, pojawiają się głosy, żenowym przewodniczącym KE powinna zostać osoba zpoza Europy Zachodniej. To, orazprzynależność dotejsamej grupy politycznej covon der Leyen, sprawia żeprezydent Rumunii mógłby uzyskać duże poparcie Parlamentu, zdominowanego przezEPL. Plenkowić również wpisuje się wteramy, apoza tym jego wybór dałby pozytywne nadzieje dla państw ubiegających się oczłonkostwo, jako najnowszy członek Unii. Pozostali typowani kandydaci toMario Draghi (były premier Włoch iprzewodniczący EBC), Roberta Metsola (przewodnicząca PE), Christine Lagarde (przewodnicząca EBC) iThierry Breton (Europejski Komisarz ds.Rynku Wewnętrznego iUsług)[16]. Natomiast komentatorzy sąraczej przekonani, żeobecna przewodnicząca pozostanie naswoim stanowisku[17].
[1] Oficjalna strona internetowa UE. Parlament Europejski. (https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/european-parliament_pl).
[2] Oficjalna strona internetowa PE. Praca posłów doPE. (https://www.europarl.europa.eu/news/pl/faq/7/praca-poslow-do-pe).
[3] Oficjalna strona internetowa PE. Uprawnienia legislacyjne. (https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/pl/powers-and-procedures/legislative-powers).
[4] Oficjalna strona internetowa PE. Uprawnienia kontrolne. (https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/pl/powers-and-procedures/supervisory-powers).
[5] S. Nieborak. Frakcje wParlamencie Europejskim – przewodnik. „Gazeta Kongresy”, 2022. (https://www.gazetakongresy.pl/frakcje-w-parlamencie-europejskim-przewodnik/ [dostęp: 22.05.2024]).
[6] Asharp right turn: Aforecast for the 2024 European Parliament elections, European Council onForeign Relations, 23.01.2024,https://ecfr.eu/publication/a-sharp-right-turn-a-forecast-for-the-2024-european-parliament-elections/#national-level-implications
[7] Protesty rolników nietylkowPolsce. Jak wygląda sytuacja wEuropie?, bankier.pl, 16.02.2024 https://www.bankier.pl/wiadomosc/Protesty-rolnikow-nie-tylko-w-Polsce-Jak-wyglada-sytuacja-w-Europie-8696445.html
[8] Pakt omigracji iazylu: kalendarium, Rada Unii Europejskiej, 14.04.2024, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-migration-policy/eu-migration-asylum-reform-pact/timeline-migration-and-asylum-pact/
[9] Can aCentre-Right Coalition Emerge After The Next EUElections?, London School of Economics and Political Science, https://www.lse.ac.uk/study-at-lse/executive-education/insights/articles/can-a-centre-right-coalition-emerge-after-the-next-eu-elections
[10] Possible coalitions between parties inthe European Parliament based onforecasts for the European elections in2024, bypossible coalition, statista.com, 04.04.2024, https://www.statista.com/statistics/1459746/possible-coalitions-after-2024-ep-elections/
[11] European Elections: AGame-changer in2024?, Geopolitical Monitor,11.12.2023, https://www.geopoliticalmonitor.com/european-elections-a-game-changer-in-2024/
[12] German far-right AfD kicked out of ID-group, Euractiv, 23.05.2024, https://www.euractiv.com/section/elections/news/german-far-right-afd-kicked-out-of-id-group/
[13] Le Pen toMeloni: Let’s team up and form EUParliament’s No. 2 group, Politico, 26.05.2024, https://www.politico.eu/article/marine-le-pen-giorgia-meloni-italy-france-eu-election-far-right-block-european-parliament/
[14] Serwis dyplomatyczny Unii Europejskiej. Parliament elects Ursula von der Leyen asfirst female Commission President, 2019. (https://www.eeas.europa.eu/node/65512_en [dostęp: 26.05.2024]).
[15] Wprocesie wyboru przewodniczącego Komisji Europejskiej stosuje się zasadę tzw. „kandydatów wiodących” (Spitzenkandidaten). Nawzór wyborów krajowych doeuroparlamentu, każda zdziałających tam grup politycznych nominuje swojego kandydata/ kandydatkę. Osoba, którazdobędzie najwięcej głosów, zazwyczaj obejmuje fotel przewodniczącego lub przewodniczącej. Zdarzają się jednak odstępstwa odtejniepisanej reguły. (https://www.arte.tv/pl/videos/118080-042-A/spitzenkandidaten-co-to-takiego/ [dostęp: 29.05.2024]).
[16] B.Moens, N. Vinocur, J. H. Vela. Who could take onvon der Leyen for Commission president? Politico, 2024. (https://www.politico.eu/article/european-commission-president-ursula-von-der-leyen-alternative-election-eu/ [dostęp: 26.05.2024]).
[17] European Politics – Next EUCommission President Betting Odds. (https://www.oddschecker.com/politics/european-politics/next-eu-commission-president [dostęp: 26.05.2024].
Photo: Canva
